Ik wil meer weten

Wat soms moeilijk te bevatten is voor omstanders is dat het voor het slachtoffers heel erg eng maar ook gevaarlijk kan zijn om stappen te ondernemen. Ook kunnen slachtoffers een loyaliteitsconflict ervaren: ondanks het geweld, houden ze van hun partner. Het besef dat het geweld niet door kan gaan, heeft daarom tijd nodig.

Sommige slachtoffers gaan door opmerkingen van hun partner geloven dat het aan hen ligt. Door opmerkingen als: “als jij je niet zo zou gedragen dan zou ik niet zo bood worden” of “ik kan er niks aan doen dat jij dit bij mij uitlokt” draait de partner de schuld om. Slachtoffers denken daardoor vaak: “als ik me anders zou gedragen, dan gaat het wél goed tussen ons”.

Onbegrip uit de omgeving kan ook bijdragen aan het schuldgevoel van een slachtoffer. Bijvoorbeeld als mensen dingen zeggen als: “jij bent ook niet heel erg makkelijk” en “weet je zeker dat je het niet hebt uitgelokt?”. Als slachtoffers denken dat het geweld hun eigen schuld is, zoeken ze minder snel hulp.

Omstanders vinden vaak dat een slachtoffer te lang blijft hangen of veroordelen het teruggaan naar de partner. Het is belangrijk te beseffen dat een slachtoffer niet weet hoe de situatie doorbroken kan worden. Daarin spelen schaamte en schuldgevoelens een grote rol. Je wil je kinderen bijvoorbeeld geen scheiding aandoen.

Het allergrootste euvel is de angst, omdat je dagelijks bedreigd wordt. Veel slachtoffer krijgen te horen: “ik maak jou helemaal kapot, ik ga ervoor zorgen dat je de kinderen nooit meer te zien krijgt”. Waardoor het slachtoffer bang is dat dit dreigement werkelijkheid wordt, zodra ze weggaan.

Op het laatst was ik nog maar een schim van mezelf. Ik had zoveel twijfels en was in verwarring, omdat ik iedere dag te horen kreeg dat het allemaal aan mij lag. Ik ging er zelf in geloven. Ik dacht: “ik ben ook complex, misschien moet ik hulp zoeken, ik ben het verplicht aan mijn kinderen om in dit huwelijk te blijven”. Ik schakelde mijn gevoel uit en ik kon geen liefde meer opbrengen voor de man die mij iedere dag pijn deed. Dat verweet ik mezelf, want ik was afstandelijk en gevoelloos. Op het laatst dacht ik: “kom ik hier ooit nog wel uit?”.

Huiselijk geweld heeft ernstige gevolgen voor alle betrokkenen. Als omstander kun je het gevoel hebben dat het ergens niet goed gaat, maar ook twijfelen omdat je het niet zeker weet. Het kan zijn dat je daardoor niet goed weet wat je kunt doen. Belangrijker dan de vraag “is het aan mij?” is het besef dat als er meerdere mensen in nood zijn, het belangrijk is behulpzaam te zijn.

Behulpzaam zijn kan op heel veel verschillende manieren. Wat je kan doen is: niet te snel oordelen, de deur openhouden voor contact, vragen wat die ander nodig heeft. Deze dingen kun je altijd doen. Ze zorgen ervoor dat iemand even ontlast kan worden, of even rustig de tijd heeft om na te denken.

Ik denk dat de vraag moet zijn: wat kan ik doen? Die vraag kun je ook aan iemand zelf stellen: “wat kan ik voor je doen?”. Het antwoord kan per situatie verschillen.

Als je dat niet durft, dat kan natuurlijk ook, dan kun je natuurlijk altijd een professionele instantie bellen, zoals Veilig Thuis. Daar kun je anonieme de vraag stellen. Zij kunnen met je meedenken.

Vaak hebben we het gevoel dat het niet onze plek is om ons te bemoeien met het leven van iemand anders, maar het is altijd goed om je zorgen te delen. Omstanders kunnen in een situatie van huiselijk geweld heel behulpzaam zijn. Belangrijk is om niet te oordelen over de situatie. Zeg bijvoorbeeld niet: “jouw partner heb ik nooit gemogen” of “je moet daar nu weg”. We hebben soms de neiging om dat te zeggen, maar dat wil niet altijd helpen. Een slachtoffer kan zich aangevallen voelen en de partner verdedigen. Daardoor ontstaat er afstand tussen jou en het slachtoffer, waardoor je eigenlijk niks meer kan doen.

Het is beter om te zeggen: “ik hoorde jouw partner dit of dat tegen jou zeggen en daar schrok ik van”. Biedt iemand een luisterend oor. Laat zien dat je het opgemerkt hebt, en dat je je zorgen maakt. Zo kun je aan iemand laten zien dat je er voor diegene bent.

Het kan heel verschillend zijn wat mensen nodig hebben. Sommige vrouwen twijfelde bijvoorbeeld of ze te maken hadden met partnergeweld of niet. Het kan zijn dat de omgeving dan al wel denkt ‘klopt dit allemaal wel?’ maar dat iemand dit wegwuift en zegt: ‘niks aan de hand, gewoon wat ruzie af en toe’. Er kan dan wel meer aan de hand zijn.

Het besef dat wat er gebeurt niet oké is, kan geleidelijk komen. Zeker als het bijvoorbeeld om psychische geweld gaat. Dan zie je dat het vaak langer duurt voordat iemand door heeft dat het niet aan diegene zelf ligt. Als een slachtoffer meer informatie krijgt over wat partnergeweld is en er concrete voorbeelden bij krijgt, dan zie je dat ze zich daaraan kunnen spiegelen. Ze kunnen het herkennen, en beseffen: dit speelt bij mij ook.

De eerste vraag die dan bij me opkomt is: wat als je niets doet? Partnergeweld is geen privézaak. Maar vaak denken we van wel. Partnergeweld gaat niet over de relatie, maar is een veel groter maatschappelijk probleem.

Als je als omstander denkt “is het wel aan mij?” dan is dat dilemma vergelijkbaar met dat van het slachtoffer. Zij denken vaak: “wat kan ik doen?” en “wat is veilig?”. Het slachtoffer zit gevangen in eenzaamheid en isolement. Als je als omstanders niets doet, dan bevestig je dit patroon. Ik heb zelf zeven jaar lang gezwegen en heb me heel eenzaam gevoeld, omdat ik dacht: ik ben de enige die hiermee te maken heeft.

Als je als omstander wel iets ziet maar er bewust voor kiest om er niets mee te doen, dan ben je óók onderdeel van het systeem. Want je kijkt weg.

Het is heel belangrijk om slachtoffers het gevoel te geven dat ze regie hebben over de situatie. Want ondanks dat ze in een geweldspatroon leven waarin voortdurend machtsongelijkheid speelt, is het essentieel om te ervaren dat je autonomie hebt.

Je kunt als slachtoffer pas stappen zetten als je daar gevoelsmatig aan toe bent. Daarvoor heb je borging nodig. Voor mij gaf een omstander die houvast. Als er iets zou gebeuren, dan was de omstander mijn strohalm.

Als je als omstander te snel wil of te trekkerig bent, dan ga je misschien te snel voor het slachtoffer. Een slachtoffer voelt zelf feilloos aan “dit nu nog even niet” of “nog even wachten”. Dat is voor omstanders soms lastig te begrijpen. Het is voortdurend afwegen wat veilig is. Soms buig je liever een keer dan dat iets te confronterend is op dat moment. Een slachtoffer moet een plan kunnen maken om weg te gaan. Als omstander is het goed om te realiseren dat een geweldspatroon al veel langer aan de orde is en dat het niet zomaar stopt.

Als je als omstander denkt “moet ik direct een melding doen?”, dan denk je meteen heel groot. Alsof jij als omstander de situatie moet oplossen. Ik denk dat je dat vaak helemaal niet kan. Een melding doen is iets voor professionals. Zij hanteren protocollen waarin vastgelegd staat wanneer er een melding gemaakt moet worden. Als omstander gaat het er vooral om dat je contact maakt met iemand. Dat je de deur openhoudt, en vraagt wat iemand nodig heeft. Dat je luistert naar iemands verhaal en een reikende hand toesteekt.

Als je niet weet wat je moet doen, en denkt: “ik heb wel gezegd dat ik er voor iemand ben, maar de ander komt niet. Ik zie dat het geweld doorgaat en ik maak me zorgen”. Bel dan Veilig Thuis en vraag advies.

Slachtoffers hebben vaak last van gevoelens van schaamte en schuld. Schaamte heeft te maken met vernedering. Met het geweld van de ander. Met het feit dat je het toelaat, en met wat de ander over jouw partner denkt. Dat maakt dat je je gaat isoleren, dat niemand het mag zien. En dat je steeds minder over jezelf verteld.

Het schuldgevoel dat slachtoffers kunnen ervaren geeft hen het gevoel dat ze nog wel invloed hebben op de situatie. Want als zij het anders zouden doen, dan zou het anders gaan. Als je denkt dat het aan jou ligt, dan kun jij het nog veranderen. Terwijl dat eigenlijk niet zo is. Schuldgevoelens verdringen een gevoel van machteloosheid of angst. Het gevolg van schuldgevoel is dat een slachtoffer het lang volhoudt, maar ook dat het moeilijker is om stappen te ondernemen om eruit te komen. Doordat je je schuldig voelt, wil je je terugtrekken. Je wil niet dat andere mensen dat zien. Je voelt je daar rot door, slecht, waardeloos. Dat maakt ook dat het moeilijk is om in actie te komen als je je zo voelt. Dat je denkt: laat mij, maar ik ben het niet waard. Daardoor durven slachtoffers hulp soms niet eens aan te nemen.

Als omstander is het goed om te beseffen dat het niet alleen jouw verantwoordelijkheid is. Soms voelen mensen zich erg verantwoordelijk en denken ze: ik moet de redder in nood zijn. Maar soms kan dat niet meteen.

Ga daarom niet pushen dat er van alles gedaan moeten worden, door bijvoorbeeld te zeggen: ‘je moet meteen weg bij die partner’ of ‘je moet aangifte doen’. Soms is het slachtoffer daar nog niet klaar voor. Het kan zijn dat er iets meer tijd nodig is om te beseffen dat het geweld niet oké is, en dat het zo niet door kan blijven gaan. De volgende stap is dan: wat nu? Wil het slachtoffer aangifte doen of is er eerst behoefte aan een ander soort hulp of interventie?

Als omstander is het goed om je te realiseren dat het niet jouw verantwoordelijkheid is om het op te lossen. Het is fijn als je wil helpen, maar besef ook dat dat niet per se betekent dat er van alles in gang gezet wordt en dat het dan heel snel opgelost is. Dat kan best even duren. Het kan zijn dat je iemand alleen een luisterend oor of een veilige plek kunt bieden. Je kunt bijvoorbeeld zeggen: ‘als je het idee hebt dat het thuis uit de hand loopt, of je wil gewoon even ergens anders heen, dan ben je welkom bij mij thuis’ of ‘als je wil praten kun je ook altijd bij mij terecht’. Soms is dat het enige wat je kunt doen. En dat kan heel frustrerend zijn, maar juist voor een slachtoffer heel belangrijk zijn. Het geeft het slachtoffer de kans om zelf het proces van bewustwording door te gaan, en te erkennen wat er aan de hand is. Het is belangrijk om het slachtoffer niet te pushen om allerlei stappen te ondernemen.

Doordat ik met een omstander sprak over wat ik thuis meemaakte, hoorde ik de verontwaardiging en de vraagtekens aan de andere kant. Daardoor kreeg ik het gevoel dat ik dit niet hoefde te accepteren. Dat was belangrijk want de vraag die ik mezelf voortdurend stelde in de relatie was: is het wel erg genoeg?

Ik probeerde de hele tijd de waarheid te vinden. Stel ik me niet aan? Overdrijf ik niet? Is het wel erg genoeg? Je voelt je geen slachtoffer. Ook omdat je bewustzijn een loopje met je neemt. Je hebt niet meer goed helder wat normaal is en wat niet. Je eigen normen vervagen steeds meer. Je accepteert steeds meer en neemt genoegen met excuses. Je zelfbeeld wordt ook steeds troebeler. Je hebt steeds minder houvast.

Wat belangrijk was, was dat mijn omstander niet oordeelde. Hij heeft nooit gezegd: “Nou, dat je je dat allemaal laat gebeuren”, maar gaf vooral terug dat wat ik vertelde niet oké was. Dat dat geen voorbeelden waren van een gezonde relatie.

Het was in de tijd dat ik contact had met een omstander, dat ik thuis had durven aangeven dat ik het eigenlijk niet meer zo zag zitten. Ik durfde niet te zeggen dat ik wilde scheiden, want ik was veel te bang dat als ik dat woord zou noemen, dat de bom dan opnieuw zou barsten en het geweld zou escaleren. Op het moment dat ik aangaf dat ik het niet meer zag zitten, brak thuis de pleuris uit.
Zowel de omstander die mijn eerste vertrouweling was, als de praktijkondersteuner, de coach en de relatietherapeut waar we samen kwamen, hebben mij stuk voor stuk geholpen om mij een referentiekader te geven. Ze namen mijn onzekerheid weg, en gaven houvast dat ik het wél aan het rechte eind had. Dat het niet normaal was, wat er gebeurde. Maar toch, je blijft jezelf de vraag stellen: zie ik het goed? Overdrijf ik niet? Is het wel erg genoeg? Omdat je ook sterk wil blijven voelen en je schaamte heel groot is. Je wil de ander ook niet zwart maken en probeert begrip te houden, en dat terwijl de ander je van alles aandoet. Dat is wat veel slachtoffers doen.

De machteloosheid in de situatie is dat je van alles kan doen en aanbieden, maar dat je het zelf niet kan veranderen. Je kan het niet oplossen en dat is een hele machteloze positie. Het onbegrip is dat mensen niet goed begrijpen waarom huiselijk geweld zo’n hardnekkig patroon is. Waarom mensen die in een relatie zitten met huiselijk geweld niet stoppen met die relatie. Als je begrijpt wat voor dingen daar allemaal kunnen spelen en hoe ingewikkeld dat is, dan maakt dat dat je minder machteloos voelt, omdat je beter begrijpt hoe ingewikkeld het is.

Mensen stoppen niet met zo'n een relatie, omdat ze bijvoorbeeld zelf niet altijd herkennen dat ze zich in een huiselijk geweld situatie bevinden. Of ze hebben soms veel tijd nodig om uit zo’n spiraal van geweld te komen, zo’n patroon. Ze zien soms ook wel het geweld, rationeel weten ze het. Maar emotioneel lukt het ze niet om de relatie te beëindigen. Mensen willen wel de relatie, maar niet het geweld. En als je op een vrijwillige manier bij elkaar gekomen bent, dan heb je echt voor elkaar gekozen. Dan is er iets wat je aantrekt in elkaar en dat wil je ook niet zomaar opgeven. Alleen dat geweld wil je niet.

Er spelen altijd heel veel verschillende factoren. Zowel op individueel niveau, zoals eerdere gewelds ervaringen die mensen gehad heeft, waardoor je dan het patroon voortzet zonder dat je doorhebt dat dat eigenlijk een destructief patroon is. Of verslaving aan alcohol en drugs, persoonlijkheidsproblematiek. Dat zijn allemaal individuele factoren. En dan zijn er ook nog allerlei sociale factoren die voor extra stress kunnen zorgen, zoals financiële problemen, slechte woon- of werkomstandigheden, chronische ziekte. Dat samenspel van al die factoren dat maakt dat het vaak zo ontzettend moeilijk is om zo’n situatie te veranderen.

Mensen in zo’n relatie zitten in een patroon. Dat patroon veroorzaakt vaak ook dat er steeds sneller, steeds ergere uitbarstingen komen. Zo’n patroon veroorzaakt vaak ook dat je je steeds meer isoleert. Als naasten meer weten hoe ingewikkeld dat is, dan neemt het begrip toe. Het belangrijkste om te weten is dat doordat jij contact houdt, er een lijntje is om hulp te aanvaarden en eruit te komen.